Makale Tarihi: 6 Kasım 2023
Yazar: Erman Salih Güven
Sürdürülebilir Turizm
Dünya Turizm Örgütü tarafından sürdürülebilir turizm, “mevcut ve gelecekteki ekonomik, sosyal ve çevresel etkilerini tam olarak dikkate alan, ziyaretçilerin, endüstrinin, çevrenin ve ev sahibi toplulukların ihtiyaçlarını karşılayan turizm” olarak tanımlanmaktadır (1).
Bu bağlamda sürdürülebilir turizm; doğal ve kültürel çevreye duyarlı olmayı esas alan, biyolojik çeşitliliği korumayı amaçlayan, uzun vadeli düşünen ve yerel toplulukları destekleyen bir turizm yaklaşımıdır.
Sürdürülebilir turizm aşağıdakileri yerine getirmelidir (1):
- Temel ekolojik süreçleri sürdürerek ve doğal mirasın ve biyolojik çeşitliliğin korunmasına yardımcı olarak, turizm gelişiminde kilit bir unsur oluşturan çevresel kaynakların optimum şekilde kullanılması.
- Ev sahibi toplulukların sosyo-kültürel özgünlüklerine saygı duymak, yerleşik ve yaşayan kültürel miraslarını ve geleneksel değerlerini korumak ve kültürlerarası anlayış ve hoşgörüye katkıda bulunmak.
- İstikrarlı istihdam ve gelir elde etme fırsatları ve ev sahibi topluluklara sosyal hizmetler dahil olmak üzere tüm paydaşlara adil bir şekilde dağıtılmış sosyo-ekonomik faydalar sağlayarak ve yoksulluğun azaltılmasına katkıda bulunarak, uygulanabilir, uzun vadeli ekonomik operasyonlar sağlamak.
Sürdürülebilir turizm gelişimi, tüm ilgili paydaşların bilgilendirilmiş katılımını ve geniş katılım ve fikir birliği oluşturmak için güçlü liderliği gerektirir. Sürdürülebilir turizme ulaşmak, sürekli bir süreçtir ve etkilerin sürekli izlenmesini, gerektiğinde gerekli önleyici ve/veya düzeltici önlemlerin alınmasını gerektirir.
Sürdürülebilir turizm aynı zamanda turist memnuniyetini yüksek düzeyde tutmalı ve turistlere anlamlı bir deneyim sağlamalı, sürdürülebilirlik konularında farkındalıklarını artırmalı ve aralarında sürdürülebilir turizm uygulamalarını teşvik etmelidir.
Sürdürülebilir turizm, ziyaretçilerin, endüstrinin, çevrenin ve ev sahibi toplulukların ihtiyaçlarını ele alarak, mevcut ve gelecekteki ekonomik, sosyal ve çevresel etkilerini tam olarak hesaba katar. Sürdürülebilir turizm, temel ekolojik süreçleri sürdürerek ve doğal miras ile biyoçeşitliliğin korunmasına yardımcı olarak turizmin geliştirilmesinde temel bir unsur olan çevresel kaynakları en iyi şekilde kullanmalı; ev sahibi toplulukların sosyokültürel otantikliğine saygı göstermeli, inşa edilmiş ve yaşayan kültürel miraslarını ve geleneksel değerlerini korumalı ve kültürlerarası anlayış ve hoşgörüye katkıda bulunmalı; ev sahibi topluluklar için kararlı istihdam gelir sağlama fırsatları ve sosyal hizmetler de dahil olmak üzere tüm paydaşlara adil biçimde dağıtılan sosyoekonomik faydalar sağlayan ve yoksulluğun azaltılmasına katkıda bulunan elverişli, uzun vadeli ekonomik işlemler sağlamalıdır (1).
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) ve Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) tarafından belirlenmiş olan sürdürülebilir turizm ilkeleri şunlardır (1):
- Ekonomik Süreklilik: Turizm destinasyonlarının ve işletmelerinin yaşayabilirliğini ve rekabet edebilirliğini sağlamak, böylece uzun vadede gelişmeye ve fayda sağlamaya devam edebilmelerini sağlamak.
- Yerel Refah: Yerel olarak kaydedilen ziyaretçi harcamalarının oranı da dahil olmak üzere turizmin ev sahibi destinasyonun ekonomik refahına katkısını en üst düzeye çıkarmak.
- İstihdam Kalitesi: Toplumsal cinsiyet, ırk, engellilik veya başka temellerde ayrım gözetmeksizin ücret seviyesi, hizmet koşulları ve herkes için erişilebilirlik dahil olmak üzere turizm tarafından yaratılan ve desteklenen yerel istihdamın sayısını ve kalitesini güçlendirmek.
- Sosyal Eşitlik: Yoksullara sunulan fırsatların, gelirlerin ve hizmetlerin iyileştirilmesi de dahil olmak üzere turizmden elde edilen ekonomik ve sosyal faydaların alıcı toplum genelinde yaygın ve adil bir şekilde dağıtılmasını sağlamak.
- Ziyaretçi Memnuniyeti: Toplumsal cinsiyet, ırk, engellilik veya başka temellerde ayrım gözetmeksizin herkese açık, ziyaretçiler için güvenli ve tatmin edici bir deneyim sağlamak.
- Yerel Kontrol: Diğer paydaşlarla da istişare içinde yerel toplulukları bölgelerinde turizmin yönetimi ve gelecekteki gelişimi hakkında planlama ve karar alma süreçlerine dahil etmek ve mevcudiyetini güçlendirmek.
- Toplumsal Refah: Her türlü sosyal bozulma veya sömürüden kaçınarak, sosyal yapılar ve kaynaklara, olanaklara ve yaşam destek sistemlerine erişim dahil olmak üzere yerel topluluklarda yaşam kalitesini korumak ve güçlendirmek.
- Kültürel Zenginlik: Ev sahibi toplulukların tarihi mirasına, özgün kültürüne, geleneklerine ve ayırt edici özelliklerine saygı duymak ve geliştirmek.
- Fiziksel Bütünlük: Hem kentsel hem de kırsal alanların kalitesini korumak ve geliştirmek ve çevrenin fiziksel ve görsel açıdan bozulmasını önlemek.
- Biyolojik Çeşitlilik: Doğal alanların, habitatların ve vahşi yaşamın korunmasını desteklemek ve bunlara verilen zararı en aza indirmek
- Kaynak Verimliliği: Turizm tesislerinin ve sunulan hizmetlerin geliştirilmesi ve işletilmesinde kısıtlı ve yenilenemeyen kaynakların kullanımını en aza indirmek.
- Çevresel Temizlik: Turizm işletmeleri ve ziyaretçilerden kaynaklanan hava, su ve toprak kirliliğini ve atık oluşumunu en aza indirmek.
Türkiye Sürdürülebilir Turizm Programı
Turizm sektörü; ulaşım, konaklama tesisleri, pazarlama, acentecilik faaliyetleri gibi birçok alanı kapsayan geniş hizmet yelpazesinde yoğun enerji kullanmaktadır. Türkiye’de uluslararası turist sayısı, enerji tüketimi, milli gelir ve CO2 emisyonları arasındaki ilişki 1960-2010 verilerine dayanarak incelendiğinde turizm sektörünün enerji tüketimini ve sera gazı emisyonlarını arttırdığı sonucu çıkmaktadır. Konaklama tesislerinde tüketilen enerji miktarı; tesisin konumu, büyüklüğü, yaşı, inşaat kalitesi, kullandığı teknolojiler vb. etkenler ile orantılı olarak değişmektedir. Oda sayısı 200’ün üzerinde olan 100 konaklama tesisinde yapılan bir çalışma ile tesisteki toplam enerji tüketiminin %65’inin elektrik enerjisi, %15’inin su, %7’sinin fuel-oil ve %13’ünün gaz (doğalgaz ya da LPG) tüketiminden oluştuğu ortaya koyulmuştur. Diğer yandan konaklama tesislerinde elektrik enerjisinin ise %25-50’lik bir oranı ısıtma, soğutma ve havalandırma amacıyla tüketilmektedir.
Türkiye’deki turizm sektörü, turizmin arz kaynakları olan doğal, kültürel ve sosyal unsurlardan koruma-kullanma dengesini göz önünde bulundurarak faydalanmak ve bu unsurları riske atmadan gelişmelerini ve küresel ölçekte tanınmalarını sağlamak amaçlarıyla özellikle 2000’li yıllardan itibaren uzun zamandır sürdürülebilir uygulamalarını hayata geçirmekte ve sertifikalandırma işlemine gitmektedir.
Türkiye’de sürdürülebilir turizm algısının edinilmesi bağlamında, turizm sektöründe sürdürülebilirlik standardının geliştirilmesinde uluslararası düzeyde belirleyici bir kuruluş olan Küresel Sürdürülebilir Turizm Konseyi (GSTC) kriterlerine uyum sağlama sürecinde Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı (TGA), ilgili sektör paydaşlarıyla iş birliği halinde çalışmalar yürütmüştür.
Türkiye bağlamında ekonomik faaliyetler içinde büyük bir payı bulunan turizm sektöründe sürdürülebilirlik yaklaşımının benimsenmesi ve uygulanmasının sağlanması kapsamında 15 Kasım 2022 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayınlanan 2022/2 sayılı genelge ile Türkiye Sürdürülebilir Turizm Programı hayata geçirilmiştir. Bu kapsamda turizm sektörünün sürdürülebilir büyümesini temin etmek ve turizm paydaşlarının katılımıyla Türkiye’nin turizm sektörü için ortak bir anlayış geliştirmek amacı ile Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı (TGA) öncülüğünde turizm sektörleri ve uluslararası kuruluşlarla iş birliği halinde Türkiye Sürdürülebilir Turizm Programı Kriterleri (TR-I) geliştirilmiştir.
Bu bağlamda TR-I, küresel ölçekte kabul gören sürdürülebilir turizm kriterleri ile Türkiye’nin sosyal ve kültürel yapısına uygun kriterleri bünyesinde barındırmaktadır. TR-I kapsamında sunulan kriterler, çeşitli ölçütler çerçevesinde Bakanlık tarafından turizm sektörünün benimsemesi zorunlu tutulan ilke ve uygulamaları içermektedir ve bu kriterlere uyum, yalnızca bu belgede yer alan kriterlerin sağlanması durumunda mümkün olacaktır.
TR-I kapsamında sunulan kriterler, dört ana başlık altında düzenlenmiştir (2):
- BÖLÜM A: Etkili bir sürdürülebilir yönetimin gösterilmesi
- A1 Sürdürülebilirlik yönetim sistemi
- A2 Yasal uyum
- A3 Raporlama ve iletişim
- A4 Personel katılımı
- A5 Müşteri deneyimi
- A6 Doğru tanıtım
- A7 Binalar ve altyapı
- A7.1 Uyum
- A7.2 Etki ve bütünlük
- A7.3 Sürdürülebilir uygulamalar ve materyaller
- A7.4 Herkes için erişim
- A8 Karadaki su ve mülkiyet hakları
- A9 Bilgi ve yorumlama
- A10 Destinasyonun katılımı
- BÖLÜM B: Yerel/Bölge toplumunun sosyal ve ekonomik faydalarının en üst düzeye çıkarılması ve olumsuz etkilerin en aza indirilmesi
- B1 Yerel halkın/Bölge halkının desteklenmesi
- B2 Yerel/Bölgesel istihdam
- B3 Yerel/Bölgesel satın alma
- B4 Yerel/Bölgesel girişimciler
- B5 İstismar ve taciz
- B6 Fırsat Eşitliği
- B7 İyi-saygın çalışma
- B8 Topluma hizmet faaliyetleri
- B9 Yerel/Bölgesel geçim kaynakları
- BÖLÜM C: Kültürel mirasın faydalarının en üst düzeye çıkarılması ve olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi
- C1 Kültürel etkileşimler
- C2 Kültürel mirasın korunması
- C3 Kültür ve mirasın sunulması
- C4 Eserler
- BÖLÜM D: Çevreye olan faydaların en üst düzeye çıkarılması ve olumsuz etkilerin en aza indirilmesi
- D1 Kaynakları koruma
- D1.1 Çevreye duyarlı satın alma
- D1.2 Verimli satın alma
- D1.3 Enerji tasarrufu
- D1.4 Su tasarrufu
- D2 Kirliliğin azaltılması
- D2.1 Sera gazı emisyonları
- D2.2 Taşımacılık
- D2.3 Atık su
- D2.4 Katı atık
- D2.5 Zararlı maddeler
- D2.6 Kirliliğin en aza indirilmesi
- D3 Biyoçeşitliliğin, ekosistemlerin ve peyzajın korunması
- D3.1 Biyoçeşitliliğin korunması
- D3.2 İstilacı türler
- D3.3 Doğal alanlara ziyaretler
- D3.4 Yaban hayatı etkileşimleri
- D3.5 Hayvan sağlığı ve refahı
- D3.6 Yaban hayatı avcılığı ve ticareti
TR-I kriterleri, şu nitelikleri taşımaktadır (3):
- Türkiye çapında turizm sektörü tarafından uygulanan Türkiye Sürdürülebilir Turizm Kriterleri sertifikasyonu için temel teşkil eder.
- Kriterler, her büyüklükteki işletmenin daha sürdürülebilir olması için temel yönergeler olarak hizmet eder ve işletmelerin Türkiye turizminin sürdürülebilir büyümesine katkıda bulunmasını amaçlar.
- Kriterler, Türk toplumunun, ziyaretçilerin, sektörün ve turizm yatırımcılarının sürdürülebilir turizm ilke ve uygulamaları konusunda farkındalığını artırmaya yardımcı olur.
- Kriterler, sürdürülebilir turizm sağlayıcılarını tanımak için etkili tanıtım ve pazarlamaya yönelik bir çerçeve olarak hizmet verir.
- Kriterler, sürdürülebilir turizm ve çeşitli çevre etiketleri çerçevesinde Türkiye’nin Paris İklim Anlaşması’ndan ve Avrupa Yeşil Mutabakatı’ndan doğan yükümlülüklerini yerine getirmesine katkıda bulunur.
- Sürdürülebilir turizm politikalarını, uygulamalarını ve gerekliliklerini geliştirmek için hükümet, sivil toplum, akademi ve özel sektör iş birliğine yönelik temel bir yaklaşım ve çerçeve belirler.
- Üniversiteler ve turizm okulları gibi eğitim-öğretim kurumlarına temel esaslar sunar.
- Sektöre ve yatırımcılara sürdürülebilirlik uygulamalarını teşvik edecek şekilde liderlik eder.
- Büyüyen dünya turizm pazarında kriterler, sürdürülebilir turizm ürünleri çerçevesinde Türkiye’nin rekabetçiliğini artırarak daha fazla pazara erişim imkanı sağlamaya yardımcı olur, hem ziyaretçiler hem de seyahat acenteleri için sürdürülebilir turizm uygulamalarını benimseyen işletmelerin seçiminde rehberlik sağlar.
Türkiye Sürdürülebilir Turizm kriterlerine uyumun zorunlu tutulması ile Türkiye, dünya üzerinde Küresel Sürdürülebilir Turizm Konseyi (GSTC) onaylı olarak kendi ulusal sürdürülebilir turizm standardını yazarak tüm konaklama tesislerine zorunlu tutan ilk ve tek ülke olmuştur.
Turizm sektörünün sürdürülebilir bir şekilde büyümesinin temin edilmesi ve sektördeki tüm paydaşların katılımıyla ortak bir anlayış geliştirilmesi amacı taşıyan Türkiye Sürdürülebilir Turizm Programı standartları, 42 kriter ve 167 göstergeden oluşmaktadır. GSTC onayı çerçevesinde devlet kanalıyla geliştirilen ilk program olan TR-I, üç aşamalı bir belgelendirme sistemine sahiptir ve bu belgelendirme süreci şu şekilde belirlenmiştir:
Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım İşletmeler Genel Müdürlüğü Tarafından 25.04.2023 tarih ve E- 29622684-010.06.02-3633884 sayılı genelge ile Sürecin hızlandırılması, aynı zamanda yatırım aşamasında olan tesislerin de sürdürülebilirlik kriterlerine uyumunun proje/yapım aşamasında dahil olmasını teminen;
- Dört ve beş yıldızlı oteller ve tatil köyleri, butik oteller ile özel konaklama tesislerinin turizm yatırımı belgesinden turizm işletmesi belgesine veya kısmi turizm işletmesi belgesine geçiş işlemleri ile turizm işletmesi belgeli veya kısmi turizm işletmesi belgeli tesisler için belge değişikliği gerektiren her türlü işlemde ve ayrıca bu tesisler için Bakanlığımıza doğrudan turizm işletmesi belgesi başvurularında Türkiye Sürdürülebilir Turizm Programı 3. Aşama Belgesinin,
- (1) numaralı bent dışında kalan tesislerin doğrudan turizm işletmesi belgesi başvuruları ile her türlü belgelendirme işlemlerinde Türkiye Sürdürülebilir Turizm Programı 1. Aşama Belgesinin, Bakanlığımıza ibrazı,
- Diğer hallerde turizm işletmesi belgeli konaklama tesisleri ile basit konaklama turizm işletmesi belgeli tesislerin tamamının 1. Aşama Belgesini 31.12.2023 tarihine kadar almaları,
zorunludur.
KAYNAKLAR:
- Making Tourism More Sustainable - A Guide for Policy Makers, Birleşmiş Milletler Çevre Programı and Dünya Turizm Örgütü, 2005, https://www.e-unwto.org/doi/epdf/10.18111/9789284408214
- El Kitabı Türkiye Sürdürülebilir Turizm Programı – Birinci Aşama, Kapadokya Üniversitesi Sosyal ve Stratejik Çalışmalar Uygulama ve Araştırma Merkezi, https://tga.gov.tr/wp-content/uploads/2023/01/Surdurulebilir-Turizm-Programi-1.-Asama-El-Kitabi.pdf
- Sürdürülebilir Turizm Programı, Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı, https://tga.gov.tr/surdurulebilir-turizm-programi-hakkinda/